İnsanlar yaşamları boyunca diğer insanlarla hep iletişim halinde olmuşlardır. Çocuklar ve gençler için en önemli yerlerden biri de okullarıdır. Okullar temelde öğrenciler arası iletişimi ve öğrencilerin sorun çözme becerilerini geliştirmeyi hedeflese de bazen öğrencilerin kendi yaş gruplarıyla kurmuş oldukları ilişkiler her zaman istenildiği gibi olmayabilir. Okul ortamlarında öğrencilerin kendi aralarında yaşadıkları olumsuz etkileşimlere zorbalık denmektedir. Güçlü olan bir kimsenin kendisinden daha güçsüz olanı devamlı rahatsız etmesi anlamına gelen zorbalık, geçmiş yıllardan bugüne hep var olmuştur. Zorbalığı gerçekleştiren kişiye zorba (bully), zorbalığa maruz kalan kişiye de kurban (victim) denmektedir. Bir grup çocuk bazen zorba davranışlar sergilerken, bazı anlarda da zorbalığa maruz kalırlar (Seals ve Young, 2003). Zorbalığın bir başka tanımını Olweus (1978) de ‘’ Kişi veya kişilerin bir başka kişiye veya kişilere tekrarlı, kasıtlı ve bir süre devamını sürdüren olumsuz davranışlara maruz bırakması’’ olarak tanımlamıştır.Koç (2007), Okulda ki zorbalığa yol açan nedenleri iki başlıkta ele almıştır: İlki öğrenciden kaynaklanan psikolojik ve fiziksel nedenler( bireyin özsaygısının yüksek veya düşük olması, genellikle öfkeli oluşu ve kişinin kişilik özellikleri) ikincisi ise, öğrencinin çevresinden kaynaklanan nedenler kişinin ailesi ve okulu. Okullarda zorbalığın oluşmasında toplumsal nedenlerin bireysel nedenlere göre daha belirleyici oldukları belirtilmiştir.
ZORBALIK KAVRAMI VE TANIMI NEDİR?Zorbalık, bireyler arasında gücün istismar edilmesiyle ortaya çıkan bir saldırganlık biçimidir. Tüm dünyada ciddi bir sorun olarak görülen zorbalık başka bir deyişle karşıda ki bireye zarar verme amacı güdülerek gerçekleştirilen, kasıtlı ve tekrar eden saldırgan davranışlardır.Zorbalık kelime olarak Büyük Türkçe Sözlük ’teki anlamı ‘’zorbaca davranışta bulunmak’’ tır. Aynı sözlükte zorbaca davranışın anlamı gücüne güvenerek davranış ve söz özgürlüğü tanınmadan gerçekleştirilen davranışlar olarak tanımlanmaktadır ( Türk Dil Kurumu, 2017).Belirli bir güce sahip olan kimsenin var olan gücünü kötüye kullanarak diğer kişilerin davranış ve sözel olarak özgürlüklerini kısıtlayıcı davranışlarını zorbalık olarak nitelendirebiliriz. Zorbalığı baskın pozisyonda ki bireylerin diğerlerine zihinsel ve/veya fiziksel ızdıraba neden olma niyetinde olduğu saldırgan bir davranıştır (Olweus, 1994).Olweus (1978)’a göre zorbalık, kişinin veya kişilerin diğer bir kişiye ya da kişilere tekrarlı, bir süre devam eden ve kasıtlı olarak maruz kaldığı olumsuz davranışlardır.
ZORBALIK TÜRLERİ NELERDİR?Olweus (1993)’a göre üç çeşit zorbalık vardır: Sözel zorbalık, fiziksel zorbalık, sosyal zorbalık. Bu üç zorbalık çeşidinden sözel ve fiziksel zorbalık gözlenebilir oldukları için doğrudan, sosyal zorbalık ise dolaylı zorbalıktır.
ZORBALIĞIN NEDENLERİ NELERDİR?Okullarda yapılan zorbalığa yol açan nedenler iki başlıkta toplanmıştır. İlk olarak öğrencinin kendisi sebebiyle kaynaklanan psikolojik ve fiziksel nedenlerdir (örneğin; özsaygı düzeyinin yüksek veya düşük olması öfke düzeyinin sürekli ya da genel olması ve kişilik özellikleri). Bunlardan ikincisi ise öğrencinin kendisi dışında çevresel faktörlerden özellikle aile ve okul ortamından kaynaklanan sebeplerdir. Okullarda olan zorbalığın ortaya çıkmasında toplumsal nedenlerin kişisel nedenlere kıyasla daha etkin bir yol oynadığı belirtilmektedir (Koç, 2007).Zorbalığın nedenlerine yönelik yapılan araştırmalarda öğretmenlerin okullarda öğrencilere verdikleri tepkilerinde hem zorbaların hem de kurbanların, bu duruma maruz kalan çevredeki insanların gelecekte olan davranışlarını etkileyerek belirlediği saptanmıştır.
ZORBALIK NERELERDE GÖRÜLÜR VE KİMLER ZORBALIK YAPAR?Yapılan araştırmalarda genellikle üç çeşit zorbalık olduğundan söz edilmektedir: Sözel zorbalık, fiziksel zorbalık ve sosyal dışlamalardır (Olweus, 1993). Fiziksel ve sözel zorbalık gözlenebilir olduğu için zorbalığın içindedir, dışlama ise dolaylı zorbalığın içinde yer alır. Ortamda dedikodu yapmak, zorbanın istediği şeyi yapmadığı takdirde onunla ilişkisini bitirmeyle tehdit etmek gibi gözlenemeyen davranışlar dolaylı zorbalıktır (Crick ve Bigbee, 1998). Aile içinde zorbalığa maruz kalan, okulunda başarısız olan, değersizlik hisseden ve kendine güvenmeyen öğrenciler zorbalık yaparlar (Stevenson ve Smith, 1989; Elliot, 1997). Orta ve ilköğretim kurumlarında görülen zorbalığın nerelerde ve hangi ölçüde yapıldığına dair okullarda ki yönetici ve öğretmenlere başvurulmuştur (Çınkır, Karaman ve Kepenekçi, 2003). Cinselliği içeren kelimeler kullanma, isim takma, itme, dalga geçme en çok karşılaşılan zorbalık türlerinden olmuştur. Zorbalık hapishaneler (Ireland ve Ireland, 2003) iş ortamları, oyun alanları ve üniversiteler gibi kurumlarda da görülebildiği gibi genellikle ortaöğretim ve ilköğretimlerde görülmüştür (Craig ve Pepler, 2003; Seals ve Young, 2003). Son yıllarda kayıtlara geçen iş yerinde zorbalık vakalarıyla birlikte bazı akademik yayınlarda zorbalığın aynı zamanda bir yetişkin meselesi olarak da tanımlanmaya başlandığı görülmüştür (Adams, 1992). İş yerlerinde yetişkin zorbalığına ilişkin olarak şimdiye kadar yapılan araştırma sayısı oldukça sınırlıdır. Konuyla ilgili araştırmaların çoğu İsveç’te yapılmaktadır (Leymann, 1992).Bir çalışmaya göre çocukların yaşlarına göre kurbanlık ve zorbalık terimlerinin değerlendirilmesi ve anlaşılması için farklılığın olup olmaması incelenmiştir. 14 ülke içinden 1245 öğrencinin katılmış olduğu bu çalışmada, yaşları 8 olan çocukların yalnızca saldırgan olan ve saldırgan olmayan hareketleri ayırt ettikleri görülmüştür. Yaşları 14 olan çocukların ise sözel olan zorbalığın sosyal dışlanmayla, bedensel olan zorbalığın kavga etmeyle ayırt ettikleri görülmüştür ( Smith, Cowie ve Liefooghe, 2002).
ZORBALIK NASIL ÖNLENİR?Çocuğun okulunda veya sosyal çevresinde zorbalığa maruz kalıp kalmadığını ailelerin fark etmesi ayrı bir sorumluluk gerektirmektedir. Ebeveynlerin devamlı olarak çocuklarının davranışlarında ki farklılıkları takip etmek için onlarla iletişim halinde olmaları gerekmektedir. Bu sorumluluk sadece ebeveynle sınırlı kalmamalıdır. Ebeveynin yanında bütün gün çocuklarla iletişim halinde olan okullara ve öğretmenlere zorbalığın engellenmesi için önemli sorumluluklar düşmektedir.
Elliot (1997) zorbalık ile baş etmek için ebeveynlerin, okulda ki öğretmenlerin ve okul yönetiminin göz önünde bulundurması gereken maddeleri sıralamıştır.1) Hiçbir birey zorbalığı hak etmez.2) Zorbalık zalimliktir. (isim takma, dışlanma, zorlama, itme)3) Zorbalıklar görmezden gelinmemelidir.4) Zorbalık, mağdur ile zorba arasında geçen eşit olmayan güçtür.5) Zorbalık yapan kişi istediği bir şeye ulaştığı zaman zorbalığı istediğine ulaşma yolu olarak görecektir.6) Zorbalığa maruz kalanlar depresyona girerler. Kendilerini çekingen, öfkeli, güvensiz hissederler.